آموزش و پرورش، بستری برای پرورش نسلی مسئولیت‌پذیر است که بتواند چالش‌های کنونی و آینده جامعه را برطرف کند. مدرسه، فراتر از یک فضای آموزشی، نهادی است که هویت فردی و اجتماعی دانش‌آموزان را شکل می‌دهد، ارزش‌های انسانی را به آن‌ها منتقل می‌کند، مهارت‌های زندگی را در آن‌ها تقویت می‌کند و آن‌ها را برای نقش‌آفرینی در جامعه آینده آماده می‌کند. با این حال، در سال تحصیلی جاری، شاهد تعطیلی‌های مکرر مدارس در اکثر مناطق کشور بودیم— اقدامی که بدون ارائه دلایل قانع‌کننده و راهکارهای جایگزین، به نگرانی جامعه، و به‌ویژه خانواده‌ها، معلمان و متخصصان تعلیم و تربیت منجر شده است.  

سامانه بیت‌الغزل صرف نظر از دلایلی که به‌وجود آورنده ناترازی انرژی است، مشخصاً به بیان دغدغه فعالان تعلیم و تربیت پیرامون اهمیت امر آموزش و وضعیت تعطیلی مکرر مدارس در ماه‌های اخیر پرداخت که گزارشی از اقدامات آن در ادامه اشاره می‌شود.

اقدام اول: ارسال نامه به رئیس جمهور

تصمیم به تعطیلی مکرر مدارس به‌سبب وضعیت ناترازی انرژی در کشور و در روزهای سرد سال، اتفاقی بود که در سال‌های اخیر به این شکلی که در ماه‌های اخیر رخ داد به چشم نمی‌خورد. برای نمونه در سال جاری تاکنون (۱۷ اسفند ۱۴۰۳)، مدرسه‌های شهر تهران در مجموع ۲۵ روز تعطیل شده یا به‌صورت مجازی دایر شده‌اند. این میزان تعطیلی معادل حدود ۱۵ درصد زمان مفید سال تحصیلی است. در نتیجه به‌نظر می‌رسد که تصمیم‌گیران به‌سادگی به تعطیلی مدرسه اقدام می‌کنند. هر ساعت تعطیلی مدرسه، در بلندمدت خسارتی جبران‌ناپذیر و به‌مراتب سنگین‌تر از خسارت‌های ناشی از تعطیلی مراکز اقتصادی به کشور می‌زند. این موضوع سبب شد که نامه‌ای به رئیس محترم جمهور ارسال و پیامدهای این تعطیلی و راهکارهایی در این زمینه بیان شود:

اقدام دوم: اجرای پویش «درخواست توقف تعطیلی مدارس»

در ادامه‌ی نامه به رئیس محترم جمهور، پویشی در سامانه فارس من با عنوان «درخواست توقف تعطیلی مدارس» برای اعلان عمومی این مسئله و ایجاد مطالبه عمومی شکل گرفت. همچنین این مطالبه در قالب یادداشتی در وبگاه جامعه اندیشکده‌ها، خبرگزاری‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. این پویش تا کنون با بیش از ۴۴۰ هزار مرتبه بازدید و با امضای ۱۰۵۴ نفر از والدین، معلمان، فعالان آموزشی و ذینفعان حوزه تربیت، بیان می‌دارد که هر روز تعطیلی مدرسه، فرصتی بی‌جایگزین را از پرورش نسل آینده خارج می‌کند و خساراتی بر جای می‌گذارد. این خسارات تنها محدود به کاهش ساعات آموزشی نیست، بلکه شامل تضعیف اعتماد عمومی به نظام آموزشی، از بین رفتن انگیزه دانش‌آموزان، اختلال در برنامه‌های درسی و آسیب‌های دیگر ناشی از ناپایداری فضای تحصیلی نیز می‌شود.

در این پویش، حمایت‌کنندگان خواستار اولویت‌بخشی به امر آموزش و پرورش، جلوگیری از تعطیلی‌های پی در پی و اجرای راهکارهای اثرگذار دیگر هستند. 

اقدام سوم: انجام نظرسنجی عمومی درباره تعطیلی مدارس

در کنار برگزاری پویش، نظرسنجی عمومی‌ای از فعالان و ذی‌نفعان نظام آموزشی پیرامون تعطیلی مدارس انجام گرفت. این نظرسنجی که در تاریخ ۷ اسفند ۱۴۰۳ آغاز شد، در شبکه‌های اجتماعی بیت‌الغزل و در گروه‌ها و کانال‌های مختلف فعالان نظام آموزشی در پیام‌رسان‌های مختلف بازنشر شد.

از این نظرسنجی تاکنون ۱۳۰۴ مرتبه بازدید شده است و ۶۷۲ نفر شامل نقش‌های ولی دانش‌آموز، معلم، مدیر مدرسه، فعال فرهنگی، پژوهشگر و سایر پاسخ خود را ثبت کرده‌اند.

محور اول: میزان موافقت و یا مخالفت با تعطیلی مدارس

بر اساس سوال اول این نظرسنجی، ۷۸ درصد پاسخ‌دهندگان کاملا مخالف تعطیل کردن مدارس به علت ناترازی انرژی هستند.

در سوال دوم، میزان موافقت یا مخالفت با تعطیلی مدارس به‌علت آلودگی هوا سوال شده است.

محور دوم: تجربه زیسته فعالان و ذی‌نفعان نظام آموزشی پیرامون تعطیلی مدارس

سوال نظرسنجی: «یک مورد تجربه خود در ارتباط با تعطیلی مدرسه را بنویسید».

تحلیل مضمون و کدگذاری پاسخ‌ها

در این بخش، تحلیل مضمون و کدگذاری پاسخ‌های ارائه‌شده به سوال نظرسنجی انجام شده است. هدف از این تحلیل، شناسایی مضامین اصلی و زیرمضامین مرتبط با تجربیات افراد از تعطیلی مدارس و تأثیرات آن بر دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلمان است.

تعطیلی مدارس تأثیرات گسترده‌ای بر دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلمان داشته است. بیشتر پاسخ‌دهندگان به تأثیرات منفی این تعطیلی‌ها اشاره کرده‌اند، از جمله افت تحصیلی، بی‌انگیزگی دانش‌آموزان، افزایش فشار بر خانواده‌ها و معلمان، و کاهش کیفیت آموزش. با این حال، برخی نیز به مزایای محدود تعطیلی‌ها، مانند حفظ سلامتی دانش‌آموزان در شرایط نامساعد جوی، اشاره کرده‌اند. به طور کلی، به نظر می‌رسد که تعطیلی‌های مکرر مدارس نیاز به بازنگری و ارائه راه‌حل‌های جایگزین برای کاهش تأثیرات منفی آن دارد.

۱. تأثیرات منفی بر یادگیری و پیشرفت تحصیلی

• افت تحصیلی: بسیاری از پاسخ‌دهندگان اشاره کردند که تعطیلی مدارس باعث افت تحصیلی دانش‌آموزان شده است. دانش‌آموزان مطالب درسی را به خوبی یاد نمی‌گیرند و نیاز به تکرار مطالب در کلاس‌های حضوری وجود دارد.
  • مثال: “بعد از هر تعطیلی یا غیرحضوری بودن دانش آموزان درسهای قبلی را هم کاملا قاطی می‌کنند.”
• بی‌انگیزگی و تنبلی: تعطیلی‌های مکرر باعث بی‌انگیزگی دانش‌آموزان نسبت به درس و مدرسه شده است. برخی از دانش‌آموزان به جای درس خواندن، به بازی و تفریح روی آورده‌اند.
  • مثال: “بچه‌ها به درس مجازی گوش نمی‌دهند و همه مطالب باید حضوری دوباره گفته شود.”
• فشردگی دروس و عقب‌افتادگی: تعطیلی‌ها باعث شده است که معلمان مجبور شوند دروس را با سرعت بیشتری تدریس کنند، که این امر منجر به عدم درک عمیق مطالب توسط دانش‌آموزان می‌شود.
  • مثال: “درس بچه‌ها عقب می‌ماند و تعطیلی‌های مکرر باعث افت و بی‌انگیزگی دانش‌آموزان می‌شود.”

۲. مشکلات مرتبط با آموزش مجازی

• کیفیت پایین آموزش مجازی: بسیاری از پاسخ‌دهندگان معتقدند که آموزش مجازی کیفیت لازم را ندارد و دانش‌آموزان به خوبی مطالب را یاد نمی‌گیرند.
  • مثال: “کلاس مجازی فقط وقت تلف کردن است. بچه‌ها حضوری هم سر کلاس تمرکز ندارند، مجازی که اصلاً فقط برای حضور زدن است.”
• مشکلات فنی: قطعی اینترنت، ضعیف بودن سرعت اینترنت و مشکلات فنی دیگر باعث اختلال در برگزاری کلاس‌های مجازی شده است.
  • مثال: “با قطع برق، قطع شدن نت را هم در پی دارد و عدم دسترسی به شاد و غیبت از کلاس اعتراض‌ها را هم باید تحمل کند.”
• عدم مشارکت دانش‌آموزان: برخی از دانش‌آموزان در کلاس‌های مجازی شرکت نمی‌کنند یا حضور فیزیکی دارند اما تمرکز کافی روی درس ندارند.
  • مثال: “عدم شرکت واقعی اکثر دانش‌آموزان در کلاس‌های آنلاین.”

۳. تأثیرات روانی و اجتماعی

• بی‌نظمی و اختلال در برنامه‌ریزی: تعطیلی‌های ناگهانی و مکرر باعث به هم خوردن نظم زندگی دانش‌آموزان و خانواده‌ها شده است.
  • مثال: “هر بار که بعد از تعطیلی‌های پشت سر هم مدرسه می‌روند، انگار روز اول مهر است.”
• افزایش تنش در خانواده: حضور طولانی‌مدت دانش‌آموزان در خانه و نیاز به نظارت بر کلاس‌های مجازی باعث افزایش تنش بین والدین و فرزندان شده است.
  • مثال: “هر روز که تعطیل می‌شود، روز جنگ و دعوای فرزندانم با یکدیگر و همچنین جنگ و دعوای من (مادر بچه‌ها) با بچه‌هاست.”
• کاهش تعامل اجتماعی: تعطیلی مدارس باعث کاهش تعامل دانش‌آموزان با همسالان و معلمان شده است، که این امر بر رشد اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی گذاشته است.
  • مثال: “دوری از گروه همسالان و بر هم خوردن برنامه‌های مختلف مدرسه.”

۴. تأثیرات بر معلمان

• فشار کاری بیشتر: معلمان مجبور هستند در زمان تعطیلی‌ها محتوای آموزشی را برای کلاس‌های مجازی آماده کنند و پس از بازگشت به کلاس‌های حضوری، مطالب را دوباره تدریس کنند.
  • مثال: “معلم مجبور است دوباره تدریس داشته باشد و هر بار این موضوع تکرار می‌شود.”
• بی‌انگیزگی معلمان: تعطیلی‌های مکرر باعث بی‌انگیزگی معلمان نسبت به تدریس و کاهش کیفیت آموزش شده است.
  • مثال: “تعطیلی‌های بی‌برنامه و غیر اصولی باعث دلزدگی بچه‌ها و بعضاً معلمان از مدرسه و روند معمولی و استاندارد آموزش شده است.”

۵. تأثیرات بر خانواده‌ها

• فشار بر والدین: والدین مجبور هستند در زمان تعطیلی‌ها نقش معلم را ایفا کنند و بر درس‌خواندن فرزندان نظارت کنند، که این امر باعث افزایش فشار بر آن‌ها شده است.
  • مثال: “والدین باید سر کار بروند و صلاح نیست بچه‌ها با اینترنت و گوشی که به بهانه کلاس مجازی است تنها باشند.”
• هزینه‌های اضافی: برخی از خانواده‌ها مجبور به استخدام معلم خصوصی برای جبران عقب‌افتادگی درسی فرزندان خود شده‌اند.
  • مثال: “ما مجبور شدیم این افت را با گرفتن انواع معلم‌های خصوصی جبران کنیم.”

۶. تأثیرات بلندمدت

• بی‌سوادی نسل آینده: بسیاری از پاسخ‌دهندگان نگران هستند که تعطیلی‌های مکرر مدارس منجر به بی‌سوادی نسل آینده و کاهش کیفیت نیروی کار در آینده شود.
  • مثال: “تعطیلی مدرسه یعنی نسلی بی‌سواد.”
• کاهش مهارت‌های اجتماعی و مسئولیت‌پذیری: تعطیلی‌ها باعث کاهش مهارت‌های اجتماعی و مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان شده است.
  • مثال: “دانش‌آموزان کاملاً بی‌مسئولیت می‌شوند و می‌بینند که هر لحظه ممکن است تعطیل شود، پس تلاشی نمی‌کنند.”

۷. موارد مثبت محدود

• سلامتی دانش‌آموزان: برخی از پاسخ‌دهندگان معتقدند که تعطیلی مدارس در شرایط آلودگی هوا یا سرما می‌تواند به حفظ سلامتی دانش‌آموزان کمک کند.
  • مثال: “با تعطیلی مدارس، دانش‌آموزان از آلودگی هوا و بیماری‌های تنفسی در امان می‌مانند.”
• فرصت برای جبران عقب‌افتادگی‌ها: برخی از دانش‌آموزان از زمان تعطیلی برای جبران عقب‌افتادگی‌های درسی خود استفاده می‌کنند.
  • مثال: “فرزند من واقعاً زمان بیشتری برای درس خواندن دارد و هزینه رفت و آمد و… وجود ندارد.”

محور سوم: پیشنهادهایی برای بهبود مسئله تعطیلی مدارس

سوال نظرسنجی: «اگر پیشنهاد(هایی) برای بهبود مسئله تعطیلی مدارس دارید،‌ در این قسمت بنویسید».

تحلیل مضمون و کدگذاری پاسخ‌ها

در این بخش، تحلیل مضمون و کدگذاری پاسخ‌های ارائه‌شده به این سوال نظرسنجی انجام شده است. هدف از این تحلیل، شناسایی مضامین اصلی و زیرمضامین مرتبط با پیشنهادات افراد برای بهبود مسئله تعطیلی مدارس است.

۱. مدیریت بهتر تعطیلی‌ها

• تعیین معیارهای مشخص برای تعطیلی: بسیاری از پاسخ‌دهندگان پیشنهاد کردند که تعطیلی‌ها باید بر اساس معیارهای مشخص و علمی انجام شود، نه به صورت سلیقه‌ای یا ناگهانی.
  • مثال: “تعطیلی‌ها سلیقه‌ای اعمال می‌شوند. باید معیار و سنجه مشخصی برای تعطیلی تعیین شود.”
• اطلاع‌رسانی به موقع: برخی از افراد خواستار اعلام تعطیلی‌ها از قبل بودند تا برنامه‌ریزی‌های خانواده‌ها و مدارس به هم نریزد.
  • مثال: “حداقل شب قبل تعطیلی را اعلام کنند تا خانواده‌ها و مدارس برنامه‌ریزی کنند.”

۲. جبران تعطیلی‌ها

• کلاس‌های جبرانی: پیشنهاد شد که برای جبران زمان از دست‌رفته، کلاس‌های جبرانی برگزار شود.
  • مثال: “باید کلاس‌های جبرانی گذاشت تا عقب‌افتادگی‌ها جبران شود.”
• افزایش ساعت آموزشی: برخی پیشنهاد کردند که ساعت آموزشی در روزهای دیگر افزایش یابد یا سال تحصیلی طولانی‌تر شود.
  • مثال: “سال تحصیلی را تا خرداد یا تیر ماه ادامه دهند تا تعطیلی‌ها جبران شود.”

۳. بهبود آموزش مجازی

• ارتقای زیرساخت‌های آموزش مجازی: بسیاری از پاسخ‌دهندگان به ضعف زیرساخت‌های آموزش مجازی اشاره کردند و خواستار بهبود آن شدند.
  • مثال: “برنامه شاد باید بهبود یابد و اینترنت رایگان در اختیار دانش‌آموزان قرار گیرد.”
• استفاده از تلویزیون برای آموزش: برخی پیشنهاد کردند که از تلویزیون برای پخش دروس استفاده شود.
  • مثال: “تدریس از طریق صدا و سیما می‌تواند جایگزین مناسبی باشد.”

۴. صرفه‌جویی در انرژی

• کاهش مصرف انرژی در مدارس: پیشنهاد شد که مدارس با کاهش دمای سیستم‌های گرمایشی و استفاده از لباس گرم، مصرف انرژی را کاهش دهند.
  • مثال: “بچه‌ها با لباس گرم سر کلاس بنشینند و سیستم گرمایشی روی درجه کم قرار گیرد.”
• تعطیلی مراکز کم‌اهمیت‌تر: برخی پیشنهاد کردند که به جای مدارس، مراکز تفریحی یا ادارات کم‌اهمیت‌تر تعطیل شوند.
  • مثال: “به جای تعطیلی مدارس، استخرها و پاساژها تعطیل شوند.”

۵. تغییر تقویم آموزشی

• تعطیلات زمستانی: پیشنهاد شد که به جای تعطیلات طولانی تابستان، تعطیلات زمستانی در نظر گرفته شود.
  • مثال: “تعطیلات تابستان کوتاه‌تر شود و دو هفته تعطیلات زمستانی جایگزین شود.”
• شروع زودتر سال تحصیلی: برخی پیشنهاد کردند که سال تحصیلی از شهریور ماه شروع شود تا زمان بیشتری برای جبران تعطیلی‌ها وجود داشته باشد.
  • مثال: “مدارس از شهریور ماه شروع شوند تا زمان بیشتری برای آموزش وجود داشته باشد.”

۶. حل ریشه‌ای مشکلات

• مدیریت آلودگی هوا: بسیاری از پاسخ‌دهندگان خواستار حل ریشه‌ای مشکل آلودگی هوا به جای تعطیلی مدارس بودند.
  • مثال: “باید آلودگی هوا را با روش‌های علمی و کارشناسی کاهش داد، نه با تعطیلی مدارس.”
• مدیریت مصرف انرژی: برخی پیشنهاد کردند که دولت باید به جای تعطیلی مدارس، مصرف انرژی را در بخش‌های دیگر مدیریت کند.
  • مثال: “با جلوگیری از قاچاق سوخت و رانت‌های پتروشیمی، نیازی به تعطیلی مدارس نیست.”

۷. افزایش مشارکت دانش‌آموزان و خانواده‌ها

• آموزش صرفه‌جویی در انرژی: پیشنهاد شد که دانش‌آموزان و خانواده‌ها در مورد صرفه‌جویی در انرژی آموزش ببینند.
  • مثال: “باید به دانش‌آموزان آموزش داد که چگونه انرژی را بهینه مصرف کنند.”
• مشارکت در مدیریت مصرف: برخی پیشنهاد کردند که دانش‌آموزان و خانواده‌ها در مدیریت مصرف انرژی مشارکت کنند.
  • مثال: “با مشارکت اولیا و دانش‌آموزان، می‌توان مصرف انرژی در مدارس را کاهش داد.”

۸. عدم تعطیلی مدارس

• مدارس به هیچ وجه تعطیل نشوند: برخی از پاسخ‌دهندگان به شدت مخالف تعطیلی مدارس بودند و معتقد بودند که آموزش نباید تحت هیچ شرایطی تعطیل شود.
  • مثال: “مدارس باید در هر شرایطی باز باشند. تعطیلی مدارس یعنی نابودی آینده کشور.”
• استفاده از لباس گرم: پیشنهاد شد که دانش‌آموزان با لباس گرم در کلاس حاضر شوند تا نیازی به تعطیلی نباشد.
  • مثال: “بچه‌ها با لباس گرم سر کلاس بنشینند و سیستم گرمایشی خاموش شود.”

۹. تعطیلی سایر مراکز به جای مدارس

• تعطیلی مراکز کم‌اهمیت: برخی پیشنهاد کردند که به جای مدارس، مراکز تفریحی، استخرها و پاساژها تعطیل شوند.
  • مثال: “به جای تعطیلی مدارس، مراکز تفریحی و پاساژها تعطیل شوند.”
• تعطیلی ادارات غیرضروری: برخی نیز پیشنهاد کردند که ادارات غیرضروری تعطیل شوند تا مدارس باز بمانند.
  • مثال: “ادارات بی‌فایده تعطیل شوند، اما مدارس باز بمانند.”

۱۰. تقویت سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی مدارس

• استفاده از انرژی‌های پاک: پیشنهاد شد که مدارس از انرژی‌های پاک مانند انرژی خورشیدی استفاده کنند.
  • مثال: “مدارس مجهز به سیستم‌های گرمایشی کم‌مصرف و انرژی‌های پاک شوند.”
• بهبود سیستم‌های گرمایشی: برخی پیشنهاد کردند که سیستم‌های گرمایشی مدارس به‌روزرسانی شوند تا مصرف انرژی کاهش یابد.
  • مثال: “با بهبود سیستم‌های گرمایشی، می‌توان مصرف انرژی را کاهش داد و مدارس را باز نگه داشت.”

پیشنهادات ارائه‌شده توسط افراد نشان می‌دهد که تعطیلی مدارس به عنوان یک راه‌حل موقت و ناکارآمد تلقی می‌شود. بیشتر پاسخ‌دهندگان بر لزوم مدیریت بهتر تعطیلی‌ها، جبران زمان از دست‌رفته، بهبود آموزش مجازی و حل ریشه‌ای مشکلاتی مانند آلودگی هوا و ناترازی انرژی تأکید کردند. همچنین، بسیاری از افراد معتقدند که مدارس باید در هر شرایطی باز بمانند و به جای تعطیلی مدارس، مراکز کم‌اهمیت‌تر تعطیل شوند. این پیشنهادات نشان می‌دهد که نیاز به یک برنامه‌ریزی جامع و بلندمدت برای کاهش تأثیرات منفی تعطیلی‌ها بر آموزش و پرورش وجود دارد.

فایل پی‌دی‌اف گزارش پویش «توقف تعطیلی مدارس»