بازنگری در تعریف جایگاه آموزش و پرورش در برنامه ریزی‌های توسعه‌ای

ایده محوری و استدلال:

مهم‌ترین رکن پیشرفت و تعالی جامعه آموزش و پرورش است. بدون تردید تا زمانی که شرایط خاص برای توسعه و پیشرفت نهاد آموزش و پرورش مهیا نباشد نمی توان از این نهاد مهم و اساسی انتظار تعالی بخشی به جامعه را داشته باشیم و حال آن که بزرگترین دستگاه هزینه‌ساز کشور با تعداد نیروی انسانی زیاد می‌باشد که دائما گرفتار کسری بودجه و کمبود منابع می باشد. به همین خاطر برای تحقق اهداف مورد نظر، باید نسبت آموزش و پرورش با دیگر دستگاه های کشور رعایت شود و از یکسان انگاری آن با سایر دستگاه‌ها اجتناب کرد.

طراحی نظام جامع توزیع و تقسیم عادلانه حقوق و مزایا توسط دولت 

ایده محوری و استدلال:

از آن جایی که ماهیت عملکرد دولت با ماهیت عملکرد بازار رقابتی متفاوت است نمی توان برای تقسیم و توزیع حقوق و مزایای دولتی از منطق بازاری استفاده کرد؛ چرا که دولت‌ها به دلیل پایبندی به تعهدات ارزشی نمی‌توانند همه مسائل را صرفا با نگاه اقتصادی و همه موضوعات را فقط با معیار کارآمدی بسنجند. به همین خاطر بسیار لازم و ضروری است که دولت نظام جامعی را برای پرداخت حقوق و مزایا طراحی کند که عدالت و توازن را در پرداخت برقرار کند. مهم‌ترین عملکرد این نظام جامع آن است که ارتباط معناداری را بین دانش، میزان توانمندی تلاش، اهمیت وظایف و مسئولیت‌های افراد با میزان حقوق و مزایای دریافتی آنان برقرار کند.

مبارزه با بی‌عدالتی و خصوصی سازی و جلوگیری از شکل گیری آن

مهم‌ترین مسئله‌ای که بی‌عدالتی را در سیستم آموزشی تشدید می‌کند، کالایی شدن آموزش عمومی است که می‌توان گفت به‌نحوی نتیجه و ثمره خصوصی سازی می‌باشد. با ادامه این روند از نظر اجتماعی بحثی که پیش روی ما قرار می گیرد کالایی شدن روابط، ارزش‌ها و اصول انسانی در آموزش است. در این مسیر دولت با سیاست گسترش مدارس غیردولتی سبب شد از زیر بار کیفیت بخشی به آموزش عمومی و رفع ضعف‌ها شانه خالی کند. همچنین با فراهم شدن استفاده از امکانات آموزشی بهتر برای اقشار مرفه و دهک‌های بالای جامعه، شکاف آموزشی و اجتماعی روز به روز در بین اقشار مرفه و ضعیف بیشتر خواهد شد.

ایده محوری و استدلال:

الگویی که در مدارس غیر دولتی به کار گرفته شده مبتنی بر اقتصاد بازاری است، در حالی که الگوی اسلامی مشارکت مبتنی بر فلسفه قرآنی تعاون و سبقت در توسعه و توزیع عادلانه خیر اجتماعی می باشد که هیچکدام از این ها در الگوی مدارس غیر دولتی دیده نمی شود. بنابراین از آن جایی که یک رکن اساسی مشارکت عمومی خانواده‌ها و رکن دیگر آن نهادهای مردمی است، برای تحقق این مشارکت باید تعاونی مردمی توسعه خیرات و خدمات تربیتی و آموزشی تشکیل شود که عموم خانواده‌های ایرانی در آن عضو هستند. به این ترتیب تعاونی آموزشی، جایگزین مدارس غیردولتی و منطق بازاری آموزش می شود.

اصلاح ساختار سنگین و پیچیده اداری

ایده محوری و استدلال:

تغییرات ساختاری و تشکیلاتی برای تحول در نظام آموزش رسمی صرفا تغییراتی از جنس ظاهر و نمودار نیست بلکه باید کلیه چهارچوب‌ها و ترتیبات سازمانی را در بر بگیرد. از جمله مسائلی که باید این تغییرات در آن‌ها نمود داشته باشد عبارتند از: میزان تمرکز، دامنه و حدود اختیارات، شرح وظایف هرکدام از واحد‌ها، سلسله مراتب و… . محور اصلی و اساسی تمام اصلاحات، به سمت تمرکز زدایی است که ریشه اصلی بسیاری از مشکلات است.

احیای قانون شوراهای آموزش و پرورش مصوبه مجلس

هدف از تشکیل این شوراها تحقق مشارکت مردم و نظارت آنان در امر آموزش و پرورش بود که می‌تواند جزو تاثیرگذارترین و مهم‌ترین ظرفیت های قانونی برای پیشبرد اهداف متعالی نظام تعلیم و تربیت باشد. چنانچه مقام معظم رهبری می فرماید: شوراهای آموزش و پرورش، تبلور اراده مردم و نظارت همگانی بر تعلیم و تربیت کشور است.

ایده محوری و استدلال:

شفاف کردن نحوه هزینه‌ کردهای آموزش و پرورش برای تمام ذی‌نفعان در بوم خودشان. ایجاد دبیرخانه شورای آموزش و پرورش در سطح استان‌ها و مناطق و سپردن مسئولیت به افراد واجد شرایط. تلاش جدی برای تمرکز زدایی از ساختار آموزش و پرورش که این امر منجر به واگذاری قدرت تصمیم گیری و تصمیم‌سازی به مقامات محلی می شود. ایجاد زمینه‌های شکل گیری همکاری و هماهنگی بین سازمان‌های دولتی و غیردولتی با هدف تحقق بخشیدن هرچه بیشتر به قانون شوراها و استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌های استانی و محلی از راهکارهای پیشنهادی برای شتاب دادن به اجرای این قانون است.

تولید پلتفرم آموزش مجازی

ایده محوری و استدلال:

بی‌شک آموزش‌ها در ایام پسا کرونا به صورت تلفیقی (حضوری-مجازی) صورت خواهد گرفت.

نکته مهم اینجاست که استفاده از بستر فضای مجازی برای انتقال داده‌های آموزشی صِرف، با فرم آموزش مجازی تفاوت دارد. آن‌چه که ما تا کنون از آن استفاده نموده‌ایم صرفا استفاده از بستر پیام‌رسان‌ها و نرم‌افزارهای ارتباطی برای انتقال محتوا و داده‌های آموزشی بوده است اما هنوز به یک پلتفرم ملی برای ارائه آموزش در بستر فضای مجازی نرسیده ایم. در صورتی که ساخت پلتفرم ملی ما از پلتفرم جهانی عقب بماند، خطر دسترسی صاحبان آن‌ها به کلان داده‌های اجتماعی بسیار جدی خواهد بود. دسترسی این افراد از خارج از کشور به کلان داده‌های اجتماعی می‌تواند منجر به مسئله تغییر حاکمیت ملی به حاکمیت جهانی و در نتیجه انتقال قدرت به شرکت‌های چند ملیتی شود.

توسعه کمی و کیفیت بخشی به پیش دبستان با تاکید بر مناطق محروم

آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان در بسیاری از کشورها جایگاه ارزشمندی دارد. اما متاسفانه علی رغم اهمیت ویژه این دوره، آموزش و پرورش در کشور ما چهره‌ای بسیار مخدوش دارد. آموزش و پرورش پیش از دبستان در کشور ما هیچ جایگاه ویژه و مهمی ندارد و متاسفانه در نظام اولویت‌های برنامه‌های آموزشی رسمی، دارای اولویت‌های درجه چندم می‌باشد. همین مسئله باعث شده تا در نگاه خانواده‌ها آموزش‌های پیش از دبستان چهره‌ای مخدوش داشته باشد.

ایده محوری و استدلال:

حاکمیت و دولت باید با توجه به اهمیت ویژه‌ای که این دوره دارد خودش رسما متکفل این امر شود و به ویژه نسبت به مناطق نیازمند و محروم از صرف هیچ گونه بودجه‌ای دریغ نورزد. این مساله در حالی است که با توجه به بازاری شدن فضای آموزش و خدمات، دولت نیز به دنبال کسب سود و بهره می‌باشد و چنین دولتی حاضر نمی‌شود که در مناطق محروم و نیازمند فعالیتی کند که برایش نه تنها هیچ سود و بهره‌ای ندارد بلکه موجب افزایش بار مالی برای او هم می شود. بنابراین عدم فعالیت دولت در دوره پیش دبستانی موجب تحمیل خسارت به دوره‌های دبستان و پس از آن می‌شود.

اصلاح فرایند تالیف کتاب

نظام تالیف کتب درسی در ایران به صورت کاملا متمرکز می‌باشد. حدود نیم قرن از برقراری این نوع نظام تالیف در ایران می‌گذرد و نظام آموزشی کشور با این شیوه از تالیف و توزیع خو گرفته است.

ایده محوری و استدلال:

ایجاد نظام چند تالیفی با هدف تمرکز زدایی از تالیف کتب. محتواهای تالیف شده در چندین کتاب باید مطابق با برنامه درسی تصویب شده باشد و به تایید دفتر تالیف برسد. می توان امر تالیف، چاپ و توزیع کتب درسی را تدریجی به بخش خصوصی واگذار کرد و در این امر همراهی معاونت‌های آموزشی و گروه‌های آموزشی برای تولید و انتخاب کتاب و متن آموزشی و همچنین توجیه کردن معلمان بسیار لازم و ضروری است. دوره تحصیلی مناسب برای اجرای طرح چند تالیفی، دوره متوسطه اول می‌باشد و در طول این مدت گذار باید فرهنگ‌سازی در جامعه شکل بگیرد تا در مقابل چنین تصمیمی موضع گیری منفی صورت نگیرد.

اصلاح نظام هدایت تحصیلی

آموزش و پرورش نه تنها در هدایت تحصیلی دانش آموزان موفق عمل نکرده بلکه در مواردی خلاف قانون و ارزش‌های عام گرایانه عمل کرده است و طبق منطق بازاری و سرمایه داری سیاست‌هایی را اعمال کرده است. در همین راستا لازم است که بازبینی جدی نسبت به برنامه هدایت تحصیلی صورت بگیرد تا منجر به طراحی نظام جامع هدایت تحصیلی برای توزیع متوازن دانش آموزان، میان رشته‌های مختلف گردد.

ایده محوری و استدلال:

برای دستیابی به هدایت تحصیلی موفق، علاوه بر طراحی نظام جامع هدایت تحصیلی، اصلاح ساختارهای غلط اجتماعی برای همسو شدن با جریان هدایت تحصیلی درست، لازم و ضروری است. از طرفی به طور خاص با توجه به اینکه توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای یکی از اولویت‌های تحول و اصلاح در نظام آموزشی به شمار می‌رود باید شرایطی را فراهم کنیم تا این رشته در عمل وارد میدان عینیت اجتماعی و اقتصادی جامعه شود و طی فرایندی بتواند خودش را بازسازی کند.

سرمایه‌گذاری برای تربیت معلم

ایده محوری و استدلال:

اصلی‌ترین و اساسی‌ترین رکن نظام تعلیم و تربیت معلم است. چرا که معلم مجری و محقق کننده  تمام برنامه‌های نظام تربیتی است. تاثیر معلم در نظام تعلیم و تربیت زمانی به چشم می آید که دانش آموزان بیش از آن که از شیوه تدریس و تعلیم معلم و از محتوای آموزشی او تاثیر و تاثر بپذیرند، از اخلاق و منش اجتماعی و اعتقادات او تاثیر می‌پذیرند. به همین خاطر مسئله تربیت معلم از مهم‌ترین مولفه‌های نظام آموزش و پرورش است و سرمایه گذاری در این بخش می تواند از هر بخش دیگری مهم‌تر و موثرتر باشد و بیش از هر چیزی موجب تحول و ارتقا و اصلاح نظام آموزشی کشور شود.

اصلاح نظام جذب و سازماندهی تربیت معلم

ایده محوری و استدلال:

بررسی‌ها نشان می‌دهد که فقط حدود 30 درصد از ورودی نیروی انسانی و معلم‌های نظام آموزشی، از طریق تربیت معلم صورت می‌گیرد. کمبود نیروی انسانی در این وزارت‌خانه موجب شده است تا روش‌های نامطلوب و غیر کارشناسانه‌ای برای جذب نیرو و رفع کمبود نیروی انسانی استفاده شود و همین امر موجب شده است که در برخی موارد، نیروهای جذب شده با نیازهای منطقه‌ای، استانی، جنسیتی و مقاطع تحصیلی تناسب نداشته باشد. به همین خاطر، این شیوه از جذب نامتعارف، موجب پایین آمدن شدید میزان کیفیت در نظام آموزشی شده است. بنابراین اقدام به طراحی الگوی دقیق برای نظام جذب و سازماندهی معلمین و نیروی انسانی بسیار لازم و ضروری است.

کمبود منابع کافی برای اصلاح کیفی

ایده محوری و استدلال:

در شرایط فعلی نظام آموزشی حدود 95 درصد بودجه صرف هزینه‌های پرسنلی می شود و بخش قابل توجهی از این 5 درصد هم صرف مسائلی از قبیل اجاره بهای مدارس، تعمیرات مدارس، هزینه های آب و برق و … می شود. این در حالی است که طبق باید حدود 30 درصد بودجه را صرف هزینه‌های غیر پرسنلی و کیفیت بخشی به آموزش کرد. در نتیجه نظام فعلی آموزش و پرورش با توجه به کسری بودجه‌ای که دارد نمی‌تواند هدف بلند مدت و یا حتی کوتاه مدتی را برای آینده پیش روی خودش ترسیم کند.

مشخص نبودن نیازهای واقعی آموزش و پرورش و عدم انعطاف پذیری بودجه

ایده محوری و استدلال:

قبل از آن که بخواهیم منابع مالی مشخصی را به آموزش و پرورش اختصاص دهیم باید نیاز واقعی و اصلی آن را مشخص کنیم. تا زمانی که اولویت اصلی در نیازهای آموزش و پرورش مشخص نشود نمی توان منابع مالی را در جایگاه اصلی و واقعی خود تخصیص داد و هزینه کرد. از طرفی  نظام بودجه‌بندی باید به گونه‌ای باشد که در صورت بروز مشکلات و شرایط اضطراری و یا در صورت به وجود آمدن شرایط جدید، بتوان بودجه را از سرفصل‌ها و مسائل کم اهمیت کاست و آن‌ها به مسائل و امور با اهمیت و دارای اولویت منتقل کرد. بنابراین نظام بودجه بندی باید کامل اصلاح شود و نحوه هزینه کردها و ضریب بخش‌های مختلف تغییر کند.

مدرسه محوری

کسانی که مستقیما با دانش آموز ارتباط بی واسطه و مستقیم دارند بهتر از هرکسی می‌توانند نسبت به وضعیت آموزشی دانش آموزان تصمیم بگیرند؛ چون آن‌ها بیش از هرکسی شرایط دانش آموز را درک می‌کنند. کارمندی که در پایتخت کشور در اتاق فکر آموزش و پرورش و در بهترین شرایط کاری به سر می‌برد نمی‌تواند تصمیمات لازم و درستی را درباره نحوه آموزش و کیفیت آموزش دانش آموزانی بگیرد که در دورترین نقاط محروم کشور زندگی می کنند.

ایده محوری و استدلال:

مدرسه محوری به این معنا است که قدرت تصمیم‌گیری به کسانی منتقل شود که بیش از هرکسی در میدان آموزش و پرورش حاضرند و اثرات آموزشی و پرورشی بیش از هرکسی بر زندگی آنان موثر خواهد بود. این افراد متشکل‌اند از مدیر، معلمان، والدین، شهروندان و دانش آموزان. این افراد بیشترین اطلاعات درباره نیازمندی‌های مدرسه و شرایط حاکم بر سیستم آموزشی را دارند. پس لازم است که قدرت تصمیم گیری نسبت به مسائل آموزشی از ستادها به مدارس منتقل شود و به این ترتیب سطح مشارکت مردم و ذی‌نفعان در امر آموزش و پرورش افزایش می یابد.